Toplu İş Sözleşmesi İçin Yetki Koşulları ve Başvuru
Bu makalemizde; işçi veya işveren sendikası yahut sendikaya üye olmayan işverenlerden toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen tarafın ehliyet ve yetki bakımından taşıması gereken şartlar incelenmektedir.
Yazar: Av. Şeyma Cirit
Tarih: 20.03.2017
İşçi Sendikaları Bakımından Ehliyet ve Yetki Koşulları
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunun 41. maddesine göre öncelikle işçi sendikasının toplu iş sözleşmesi yapma ehliyetine sahip olması gerekmektedir. 6356 Sayılı Kanunun 41. maddesinin yetki başlıklı 41. maddesinin ilgili kısmı şu şekildedir:
“(1) Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde birinin üyesi bulunması şartıyla işçi sendikası, toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının, işletmede ise yüzde kırkının kendi üyesi bulunması hâlinde bu işyeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
(2) İşletme toplu iş sözleşmeleri için işyerleri bir bütün olarak dikkate alınır ve yüzde kırk çoğunluk buna göre hesaplanır.
(3) İşletmede birden çok sendikanın yüzde kırk veya fazla üyesinin olması durumunda başvuru tarihinde en çok üyeye sahip sendika toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.”
Sözleşme yapma yetkisinin kazanılması için aranan birinci koşul, sendikanın kurulu bulunduğu iş kolunda çalışanların en az yüzde biri oranında üyeye sahip olmasıdır. İkinci koşul ise toplu iş sözleşmesi yapılmak istenen işyerinde başvuru tarihi itibariyle çalışanların yarıdan fazlası (%50+1) oranında üyesinin olmasıdır. İşletme toplu iş sözleşmesi yapılmak isteniyorsa işyerleri bir bütün olarak değerlendirilerek işletme genelinde çalışanların yüzde kırkı oranında üye şartı aranmaktadır.
Yetki Koşulları İstisnası
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Ek-1. maddesinde 41. maddede yer alan kurulu bulunduğu iş kolunda en az yüzde bir üye koşuluna bir istisna getirilmiştir. Buna göre Ekonomik ve Sosyal Konseye üye konfederasyonlara üye olmayan işçi sendikaları bakımından bu oran en az yüzde üç olarak aranmaktadır.
İşveren Tarafı Ehliyet ve Yetki Koşulları
Toplu sözleşmenin yapabilmek için işveren/işveren sendikası açısından aranan yetki koşulları ise aynı kanunun 41. maddesinin 4. fıkrasında düzenlenmiştir.
Bu maddeye göre, bir işveren sendikası, üyesi işverenlere ait işyerleri açısından, sendika üyesi olmayan bir işveren ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
Yetki Tespiti ve Usulü
Yetki tespiti için izlenmesi gereken usul Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 42.maddesinde düzenlenmiştir.
“(1) Toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen işçi sendikası Bakanlığa başvurarak yetkili olduğunun tespitini ister. İşveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren de Bakanlığa başvurarak yetkili işçi sendikasının tespitini isteyebilir.”
Bu hükümden de anlaşılacağı üzere yürürlükte bir toplu iş sözleşmesinin bulunmadığı hallerde işçi sendikası yetkili olduğunun tespiti için, işveren tarafı ise yetkili işçi sendikasının tespiti için başvuruda bulunabilir. Bu başvuru yazılı olmalıdır. Ancak yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesi var ise sözleşme süresinin bitmesinden önceki 120 günden önce başvuru yapılamaz. (Aynı kanun madde 35 fıkra 4)
Yapılan başvuru üzerine Bakanlıkça toplu iş sözleşmesi yapılmak istenen işyeri veya işyerleri için başvuruda bulunan sendikanın işkolu bakımından uygunluğu tespit edilir ve bu işyerinde veya işletme genelinde yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesinin var olup olmadığı araştırılır.
Yetki tespiti ve usule ilişkin diğer esaslar ise Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 42. maddesinin 5. fıkrasında düzenlendiği üzere Bakanlıkça çıkarılan yönetmelik uyarınca belirlenir. Bu doğrultuda Toplu İş Sözleşmesi Yetki Tespiti ile Grev Oylaması Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır.
Bu yönetmeliğin “İşkolu istatistiklerinin düzenlenmesi ve yayımlanması” başlıklı 5. maddesinde yüzde birlik koşulun Bakanlıkça nasıl hesaplanacağı düzenlenmiştir. Bir işkolunda çalışanların yüzde birinin tespitinde, Bakanlıkça her yıl ocak ve temmuz aylarında Resmî Gazete ’de yayımlanan işkolu istatistikleri esas alınır. Bu istatistiklerde her bir işkolundaki toplam çalışan sayısı ile işkollarındaki sendikaların üye sayıları yer alır. Bakanlık, yetkili sendikanın belirlenmesinde ve istatistiklerin düzenlenmesinde kendisine gönderilen üyelik ve üyelikten çekilme bildirimleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu'na yapılan çalışan bildirimlerini esas alır. Ocak ve temmuz ayında yayımlanan istatistikler toplu iş sözleşmesi ve diğer işlemler için yeni istatistik yayımlanıncaya kadar geçerli olmaktadır. Ayrıca yetki belgesi almak için başvuru yapan veya yetki belgesini alan sendikanın yetkisi daha sonra yayımlanacak istatistiklerden etkilenmez.
Sonuç:
• Toplu iş sözleşmesi yapmak için Bakanlığa yapılacak başvuru yazılı olmalıdır.
• İşçi sendikası yetki tespiti başvurusunda bulunuyor ise Bakanlık tarafından yetkilendirilmesi için Sendikalar ve Toplu İş sözleşmesi Kanununun 42. maddesindeki koşulları sağlaması gerekir.
• İşveren sendikası veya sendikaya üye olmayan işveren ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
Yukarıdaki metin bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliğinde değildir.
