Covid-19 (Koronavirüs) Salgını Sebebiyle Alınan Tedbirlerin Usul Hukuku’na Etkisi
Küresel salgın sebebiyle olası hak kayıplarının önüne geçmek için davalar, icra takipleri ve arabuluculuk işlemlerinde işleyecek süreler ve duruşmalarla ilgili bazı geçici düzenlemeler yapılmış olup yazımızda bu düzenlemeler açıklanacaktır.
Yazarlar : Av. Hatice Nur Gök, Stj. Av. Ahmet Samet Turan
Tarih : 01.04.2020
Yönetici Özeti:
Covid-19 salgını sebebiyle dava açma, icra takibi başlatma, icra takiplerinde taraf işlemleri de dahil olmak üzere, bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm hukuki süreler 13/03/2020 tarihinden 30/04/2020 tarihine kadar durdurulmuştur. Arabuluculuk ve uzlaştırma süreçleri kapsamındaki süreler de aynı kurala tabidir.
HSK tarafından da, tutuklu (yasal zorunluluk nedeniyle sadece tutukluluğun değerlendirilmesi yönünden) ve acil işler, dava zamanaşımı yakın olan soruşturma ve kovuşturma dosyaları, yürütmenin durdurulması istemleri ile ivedi sayılacak diğer iş ve işlemler haricindeki ilk derece adli ve idari yargı mercileri ile bölge adliye ve bölge idare mahkemelerine ait duruşma, müzakere ve keşiflerin 30/04/2020 tarihine kadar ertelenmesine karar verilmiştir.
Suç ve ceza, kabahat ve idari yaptırım ile disiplin hapsi ve tazyik hapsi için kanunlarda düzenlenen zamanaşımı süreleri ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen koruma tedbirlerine ilişkin süreler, HMK’da düzenlenen ihtiyati tedbiri tamamlayan işlemlere dair süreler ve nafaka takipleri durdurulmamıştır.
İcra ve iflas daireleri tarafından mal veya haklara ilişkin olarak ilan edilmiş olan satış gününün durma süresi içinde kalması halinde, bu mal veya haklar için durma süresinden sonra yeni bir talep aranmaksızın icra ve iflas dairelerince satış günü verilmesi, rızaen yapılmış ödemelerin kabul edileceği ve taraflardan birinin, diğer tarafın lehine olan işlemlerin yapılmasını talep edebileceği düzenlenmiştir.
1. Tedbirlerin HMK, CMK ve İYUK başta olmak üzere usul hukuku ile sürelere etkisi:
1.1. Dava, icra ve arabuluculuk sürelerinin durması:
7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un Geçici Madde 1/a fıkrası ile dava açma, icra takibi başlatma, başvuru, şikayet, itiraz, ihtar, bildirim, ibraz ve zamanaşımı süreleri, hak düşürücü süreler ve zorunlu idari başvuru süreleri de dahil olmak üzere bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm süreler, İdari Yargılama Usulü Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile usul hükmü içeren diğer kanunlarda taraflar bakımından belirlenen süreler ve bu kapsamda hakim tarafından tayin edilen süreler ile arabuluculuk ve uzlaştırma kurumlarındaki süreler 13/03/2020 tarihinden 30/04/2020 tarihine kadar durdurulmuştur.
Yine, 22.03.2020 tarihinde yayımlanan 2279 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 330. Maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı tarafından “fevkalade tatil” ilan edilmiş ve nafaka alacaklarına ilişkin takipler hariç olmak üzere yurt genelinde yürütülmekte olan tüm icra ve iflas takiplerinin durdurulmasına ve bu çerçevede taraf ve takip işlemlerinin yapılmamasına, yeni icra ve iflas takiplerinin alınmamasına ve ihtiyati haciz kararlarının icra ve infaz edilmemesine karar verilmiştir.
Aynı husustaki ayrıntılı düzenleme 7226 sayılı Kanunun Geçici 1. Maddesi ile de yasalaşmış ve bu işlemlerin 22/3/2020 tarihinden itibaren 30/4/2020 tarihine kadar durdurulması hükme bağlanmıştır. İcra ve İflas takiplerinin durdurulmuş olmasından dolayı İcra ve İflas Kanunu’ndan doğan davalara dair süreler de işlemeyecektir. Durma süresinin başladığı tarih itibarıyla, bitimine on beş gün ve daha az kalmış olan süreler, durma süresinin sona erdiği günü takip eden günden başlamak üzere on beş gün uzamış sayılacağı hüküm altına alınmıştır.
Usul hukukunda bazı haklar ve borçlar sürelere bağlanmış olduğundan sürelerin durdurulması ile hak kayıplarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Ancak belirtmek gerekir ki durdurulan süreler sadece taraflar bakımından belirlenenlerle sınırlıdır. Kanuni düzenlemede, taraflar dışında hâkim ve yazı işlerine yönelik sürelere dair bir düzenleme yapılmamıştır.
Sürelerin durması, durma anına kadar işleyen sürenin de dikkate alınmasını gerektirecektir.
Salgının devam etmesi halinde Cumhurbaşkanı’na durma sürelerini altı ayı geçmemek üzere bir kez uzatma yetkisi verilmiştir.
1.2. Duruşmaların ertelenmesi:
7226 sayılı Kanunun geçici 1'inci maddesi, durma süresince duruşmaların ve müzakerelerin ertelenmesi de dâhil olmak üzere alınması gereken diğer tüm tedbirler ile buna ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisi; Yargıtay ve Danıştay bakımından ilgili Başkanlar Kurulu, İlk derece adli ve idari yargı mercileri ile bölge adliye ve bölge idare mahkemeleri bakımından Hâkimler ve Savcılar Kurulu, Adalet hizmetleri bakımından Adalet Bakanlığı’na verilmiştir.
Bu kapsamda 30.03.2020 tarih ve 2020/51 sayılı HSK Kararı ile usul hukuku ve hükümleri bakımından aşağıda sıralanan ilave tedbirlere başvurulmuştur:
Tutuklu (yasal zorunluluk nedeniyle sadece tutukluluğun değerlendirilmesi yönünden) ve acil işler, dava zamanaşımı yakın olan soruşturma ve kovuşturma dosyaları, yürütmenin durdurulması istemleri ile ivedi sayılacak diğer iş ve işlemler haricindeki ilk derece adli ve idari yargı mercileri ile bölge adliye ve bölge idare mahkemelerine ait duruşma, müzakere ve keşiflerin 30/04/2020 (bu tarih dahil) tarihine kadar ertelenmesine,
Duruşma, müzakere ve keşiflerin ertelenmesine yönelik işlemlerin evrak üzerinden ve duruşma açılmadan icra edilmesine, yeni duruşma günü ile keşif saatinin, masrafları gider avansından veyahut kamu bütçesinden karşılanmak ve her türlü iletişim vasıtalarından istifade edilmek suretiyle uyuşmazlığın taraflarına bildirilmesine,
Ceza Muhakemesi Kanununa göre tutukluluk değerlendirmesinin zorunlu olduğu durumlarda, tutuklu ve müdafinin SEGBIS uygulaması üzerinden dinlenilerek duruşmaların icrasına,
Tutukluluğa itiraz, yürütmenin durdurulması kararlarına itiraz ve infaz hakimliğine yapılan itirazlar ile müzakerelerin, iletişim ve UYAP imkanlarından istifade edilmek suretiyle gerçekleştirilmesine,
Tutuklu ve acil işler dışında kamu davasının açılmasının 30/04/2020 tarihine kadar ertelenmesine,
Erteleme süresince salgının önlenmesine yönelik tedbirlere riayet edilmek suretiyle ihtiyati tedbir ve bu işleme yönelik itirazların değerlendirilmesi gerektiğine,
Ailenin Korunması Ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında verilen tedbir kararlarının yükümlülerin korona virüs kapsamında sağlığını tehdit etmeyecek şekilde değerlendirilmesi gerektiğine,
Erteleme süresince hâkim ve Cumhuriyet savcılarının uhdelerinde bulunan iş ve işlemleri mümkün olduğunca uzaktan çalışma, dönüşümlü çalışma gibi esnek çalışma yöntemleri kapsamında takip etmeleri, bu kapsamda dava dosyalarının incelenmesi, kararların süresi içerisinde yazılması ve diğer zorunlu adli hizmetlere ilişkin yükümlülüklerini imkân dahilinde evden yerine getirmeleri gerektiğinin bilinmesine karar verilmiştir.
Hakimler ve Savcılar Kurulu, aynı kararda adli hizmetin ve adliyelerin işleyişi ve hâkim ve savcılar ile adliye personeli hakkında da çalışma usul ve esaslarına dair salgının yayılmasını önleyici ve adli hizmetin kesintisiz devamını amaçlayan ek başkaca tedbirlere de hükmetmiştir. Bu tedbirler sebebiyle de adli hizmetlerin görülmesinde mahalline göre farklılıklar oluşabilecektir.
2. Tedbirlerin Kapsamı Dışında Kalan İşlemler-İstisnalar:
Bu süreçte suç ve ceza, kabahat ve idari yaptırım ile disiplin hapsi ve tazyik hapsi için kanunlarda düzenlenen zamanaşımı süreleri ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen koruma tedbirlerine ilişkin süreler durdurulmamıştır ve halen işlemektedir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen ihtiyati tedbiri tamamlayan işlemlere ilişkin süreler de durdurulmamıştır ve halen işlemektedir. Ancak İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenen tedbirlere dair süreler kapsam dışında anılmamıştır. Nitekim İcra ve İflas Kanunu ile takip hukukuna ilişkin diğer kanunlarda belirlenen tüm süreler durdurulmuş olmasından dolayı İcra ve İflas Kanunu’nda anılan tedbirlere dair tamamlayıcı süreler de durma kapsamında değerlendirilmelidir.
İcra ve İflas Kanunu ile takip hukukuna ilişkin diğer kanunlar kapsamında ise; İcra ve iflas daireleri tarafından mal veya haklara ilişkin olarak ilan edilmiş olan satış gününün durma süresi içinde kalması halinde, bu mal veya haklar için durma süresinden sonra yeni bir talep aranmaksızın icra ve iflas dairelerince satış günü verilmesi, bu durumda satış ilanının sadece elektronik ortamda yapılması ve ilan için ücret alınmayacağı düzenlenmiştir.
Durma süresi içinde rızaen yapılan ödemelerin kabul edileceği ve taraflardan biri, diğer tarafın lehine olan işlemlerin yapılmasını talep edebileceği düzenlenmiştir.
Konkordato mühletinin alacaklı ve borçlu bakımından sonuçları, durma süresince devam edecektir.
Nafaka alacaklarına ilişkin icra takipleri de devam edecektir.
Yukarıdaki metin bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliğinde değildir.
